Pozycja prawna duchowieństwa w postępowaniu karnym zmieniała się na przestrzeni lat. W zależności od kraju odgrywało ono też różną rolę. O ile ewolucja wynikała często z uwarunkowań społeczno-politycznych czy też postępu technologicznego, to jednak nie zawsze mogła być to zmiana w kierunku gwarantującym w dalszym ciągu realizację wolności obywatelskich.
The legal position of the clergy in criminal proceedings has changed over the years. Depending on the country, it also played a different role. While the evolution often resulted from socio-political conditions or technological progress, it could not always be a change in the direction that would still guarantee the realization of civil liberties.
Słowa kluczowe: duchowni, postępowanie karne
Keywords: clergy, criminal proceeding
Sytuacja osób duchownych w prawie świeckim zmieniała się w zależności od epoki historycznej, a na jej zmianę wpływała aktualna sytuacja polityczna w danym kraju. Na ziemiach polskich niebagatelny wpływ miał także stan prawny przejęty po prawodawstwie państw zaborczych. Różnice istniały chociażby w takich kwestiach, jak obowiązki informacyjne w odniesieniu do podsądnego, będącego jednocześnie osobą duchowną. Szczególnie w pierwszym okresie po odzyskaniu niepodległości istotną rolę odgrywały także władze kościelne. Celem niniejszego artykułu jest analiza ewolucji regulacji prawnych dotyczących sytuacji duchowieństwa w postępowaniu karnym, poczynając od prawa zaboru austriackiego i rosyjskiego, jako że w XIX w., w związku z postępującą w wielu krajach kodyfikacją prawa, podobne zjawisko dotyczyło także stanu prawnego obowiązującego na ziemiach polskich, wchodzących w przyszłości w skład II Rzeczypospolitej. W ramach wniosków ewolucja ta zostanie poddana ocenie.
W ustawach postępowania karnego – niemieckiej[1] oraz austriackiej, ogłoszonej w galicyjskim Dzienniku Ustaw z 1853 r.[2], próżno raczej szukać rozległych odniesień do sytuacji prawnej duchownego. Warto jednak zauważyć, że w obydwu jest mowa o zakazie przeprowadzania dowodu z zeznań duchownego w zakresie objętym tajemnicą spowiedzi[3], a ponadto w ustawie austriackiej jest mowa o obowiązku zawiadamiania właściwych władz kościelnych[4]. Inna sytuacja miała miejsce w austriackiej ustawie z 1873 r.[5] oraz ustawie rosyjskiej[6].
a. Austria
§ 83 austriackiej ustawy postępowania karnego formułuje szerokie odniesienie do obowiązku informowania „o zarządzeniu i ukończeniu postępowania karnego”[7]. Jak jednak wskazuje A. Bojarski, odniesienie do duchowieństwa można było wówczas wyprowadzić w drodze interpretacji oraz zestawienia z przepisami innych, obowiązujących wówczas aktów prawnych. I tak też zawiadamia się względem księży katolickich, biskupa, a względem duchownych wyznania ewangelickiego obu obrządków – Superintendenturę[8]. Ponadto, „o wyrokach zapadłych przeciw duchownym ewangielickim obu obrządków, zawiadomić należy Superintendenturę, udzielając jej odpisu wyroku z powodami”[9]. Co istotne, duchowni nie byli objęci przymusem bezpłatnego stawiennictwa w charakterze świadka[10], a także (jak w poprzednio obowiązującym stanie prawnym) objęto ich zakazem dowodowym w odniesieniu do tajemnicy spowiedzi[11]. Jest to zasada uznawana do dziś, włącznie z przepisami obowiązującymi w czasach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Oznacza to, że jako jedna z być może niewielu kwestii odnoszących się do procesu karnego, jest ona uznawana w wielu państwach i w związku z tym twierdzić można, że jest w pewnym sensie ponadczasowa, naturalna w europejskim kręgu kultury prawnej.
b. Rosja
Z kolei w zaborze rosyjskim postępowania z udziałem osób duchownych podlegały regulacjom szczególnym. Rzec wręcz można, że sądownictwo kościelne zostało faktycznie włączone w system sądownictwa powszechnego[12] (chociaż nie można powiedzieć, że również świeckiego), za przykład podając fakt, że niektóre orzeczenia sądów kościelnych wywoływały skutki w prawie świeckim[13]. Osoby duchowne były natomiast wykorzystywane przy ekshumacji do ustalania tożsamości osób pochowanych[14]. Szczególna sytuacja miała miejsce w kontekście stosowania tymczasowego aresztowania w stosunku do osób duchownych na obszarze obowiązywania tejże procedury karnej. Zauważyć trzeba, że w przypadku niektórych kategorii przestępstw wskazanych w ustawie, wobec duchownego nie można było w ogóle zastosować tego środka zapobiegawczego, co było umotywowane właśnie jego stanem[15]. Ważne jest również wskazanie, że zgodnie z rosyjską procedurą karną władze duchowne miały być informowane o zastosowaniu tego środka zapobiegawczego wobec podległego im duchownego, celem zapewnienia niezakłóconego niesienia posługi duszpasterskiej[16]. Wartym odnotowania jest fakt, że w kodeksach postępowania karnego innych państw zaborczych podobnym sprawom nie poświęcono tak dużej uwagi, jak w tym przypadku.
Przykładem pozostałych zaborów, także w jurysdykcji rosyjskiej obowiązywał zakaz dowodowy w odniesieniu do tajemnicy spowiedzi w postępowaniach przed wszelkimi rodzajami sądów mogących rozpoznawać sprawy karne (w tym przed sądami pokoju)[17]. Od świadków duchownych nie odbierało się także stosownej przysięgi[18].
Sądy duchowne utrzymywały szeroką jurysdykcję również w sprawach normalnie podległych sądom świeckim[19]. Względem nich utrzymywano obowiązki informacyjne odnośnie do postępowań świeckich[20].
Taka sytuacja została utrzymana do wejścia w życie międzywojennego, ujednoliconego kodeksu postępowania karnego, trwała zatem jeszcze przez pierwsze lata po zakończeniu I wojny światowej.
Sytuację prawną duchownego w odniesieniu do obowiązku zawiadamiania regulowało rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 roku – Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych[21]. Jak można zauważyć, był to akt rangi podustawowej (w tym konkretnym wypadku – podkodeksowej), zatem jest to istotna odrębność w porównaniu z aktualnym stanem prawnym, gdzie jest to uregulowane przede wszystkim aktem wyższej rangi niż akt wykonawczy.
Na mocy regulaminu wprowadzono obowiązek zawiadamiania opisany w sposób dalece kazuistyczny[22]. Wydaje się, że w związku z mnogością związków wyznaniowych mogących zostać zarejestrowanymi, taki sposób regulacji byłby nieadekwatny w dzisiejszych realiach.
Zgodnie z regulaminem, rozległe prawa do informacji o sprawie karnej przysługiwały także właściwym władzom kościelnym. Niektóre dokumenty z akt należało wręcz doręczyć z urzędu[23]. Co warte uwagi, o ile ze względu na brzmienie § 47 regulaminu w tym zakresie nie można przypisać ówczesnemu prawodawcy różnicowania sytuacji różnych wyznań, o tyle interesujący jest fakt, że w § 45 mowa jest o katolickich duchownych. Może to jednak wiązać się z tym, że religia katolicka jest w Polsce tradycyjnie dominująca, a szczególnie w poprzednich okresach przepisy prawa formułowano w sposób umożliwiający ich zrozumienie osobom nieposiadającym specjalistycznego wykształcenia prawniczego.
Jak można zauważyć, postępowanie karne okresu międzywojennego w omawianym zakresie pozostawało bardzo kazuistyczne. Częściowo mogło to wynikać ze struktury narodowościowo-religijnej czasów II Rzeczypospolitej. Pamiętać należy, że był to okres, gdy podjęto się dzieła ustanowienia jednej procedury karnej dla wszystkich trzech byłych zaborów.
W okresie Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej do kwestii zawiadamiania odniesiono się, w przeciwieństwie do międzywojennego kodeksu postępowania karnego, w ramach przepisów kodeksowych. Zgodnie z art. 14 kodeksu z 1969 roku, „[o] wszczęciu i ukończeniu postępowania toczącego się z urzędu przeciw osobom zatrudnionym w instytucjach państwowych i społecznych, uczniom i słuchaczom szkół wyższych stopni oraz żołnierzom jak również duchownym i członkom zakonów oraz diakonatów należy bezzwłocznie zawiadomić przełożonych tych osób”[24]. Zdecydowanie prawodawca podjął decyzję o odejściu od regulacji wysoce kazuistycznej. Daje się również zauważyć znaczne ograniczenie roli duchowieństwa w stosunku do wspomnianego regulaminu wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych, a także regulacji państw zaborczych. Niewątpliwie musiało się to wiązać z ówczesną polityką władz komunistycznych, które z dążyły do umniejszania roli religii w społeczeństwie. Również znaczące w stosunku do stanu poprzedniego ograniczenie obowiązków informacyjnych wobec hierarchów kościelnych ze strony organów procesowych może wskazywać na dążenie do zaistnienia realnego ryzyka zakłócenia sprawowania posługi duszpasterskiej.
Aktualnie sytuacja prawna oskarżonych osób duchownych jest regulowana obecnie obowiązującym kodeksem postępowania karnego z 1997 roku[25] Zasadniczo przepisy z nią związane kształtują również pozycję innych tymczasowo aresztowanych, jednakże występują pewne odrębności, uwzględniające specyfikę posługi duszpasterskiej. W głównej mierze jest to utrzymanie regulacji obowiązujących na mocy poprzedniego kodeksu postępowania karnego z 1969 roku.
W chwili obecnej zwrócić należy uwagę na nieścisłości, które mogą być związane z obowiązkiem zawiadamiania. W odniesieniu do duchowieństwa, zgodnie z art. 21 § 1 kodeksu postępowania karnego „o wszczęciu i ukończeniu postępowania toczącego się z urzędu przeciw duchownym i członkom zakonów oraz diakonatów – należy bezzwłocznie zawiadomić przełożonych tych osób”. O wszczęciu postępowania przeciwko tym osobom zawiadamia prokurator.
Wprowadzono natomiast odrębne uregulowanie obowiązku zawiadomienia w odniesieniu do postępowania incydentalnego w sprawie o zastosowanie tymczasowego aresztowania. Zgodnie z art. 261 § 1, „o zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany bezzwłocznie zawiadomić osobę najbliższą dla oskarżonego; może to być osoba wskazana przez oskarżonego”. Z kolei zgodnie z § 2, na wniosek oskarżonego można również zawiadomić inną osobę zamiast lub obok osoby wskazanej powyżej. Adresatem zawiadomienia, o którym mowa w § 1, jest w przypadku duchownych bezpośredni przełożony osoby, w stosunku do której postępowanie było prowadzone[26].
O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić:
• pracodawcę,
• szkołę lub uczelnię,
• w stosunku do żołnierza – jego dowódcę,
• w przypadku, gdy oskarżonym jest przedsiębiorca lub niebędący pracownikiem członek organu zarządzającego przedsiębiorcy, na jego wniosek – zarządzającego przedsiębiorstwem.
Problem pojawia się wówczas, gdy oskarżony duchowny nie wykazuje inicjatywy w kierunku zawiadomienia swojego przełożonego kościelnego. Osoba przełożonego kościelnego nie jest osobą najbliższą, nie jest też pracodawcą. Celowy lub też wynikający z niefrasobliwości brak inicjatywy po stronie oskarżonego duchownego potencjalnie może prowadzić do znacznego utrudnienia przepływu informacji w kierunku władz duchownych, czasowo utrudniając codzienne funkcjonowanie kościelnych jednostek organizacyjnych.
Oskarżony ma prawo wyboru osoby, którą należy zawiadomić. Z kręgu najbliższych może on wskazać osobę, którą chce, aby zawiadomiono. Jeżeli oskarżony nie wskaże osoby, którą należy zawiadomić, sąd zawiadamia jedną z osób najbliższych (por. P. Hofmański, KPK. Komentarz, t. 1, 2007, s. 1180). Osobą najbliższą jest osoba należąca do kręgu najbliższych w rozumieniu art. 115 § 11 KK. O zastosowaniu tymczasowego aresztowania sąd jest obowiązany zawiadomić także pracodawcę oskarżonego, szkołę lub uczelnię, w której się uczy lub studiuje, a w stosunku do żołnierza – jego dowódcę. Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników (art. 3 KP)[27].
Jak wskazano już we wstępie, sytuacja prawna duchownego w postępowaniu karnym ewoluowała na przestrzeni lat. Same zmiany i zasadnicze zrównanie pozycji osoby duchownej z pozostałymi obywatelami nie budzi poważniejszych zastrzeżeń. Zważyć jednak należy, czy obecnie obowiązujące regulacje potencjalnie, w drastycznych sytuacjach, mogą stanowić zagrożenie dla realizacji wolności religijnej w Polsce. Przypomnieć w tym miejscu należy odnośny przepis rangi konstytucyjnej – art. 53 ust. 2 Konstytucji RP brzmi: „Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują”[28].
[1] Ustawa o postępowaniu karnem obowiązująca w byłej dzielnicy pruskiej wraz z ustawą wprowadczą. Tekst ustalony przez Szefa Departamentu Sprawiedliwości na mocy rozporządzenia Ministra Byłej Dzielnicy Pruskiej z dnia 2 maja 1920 r. (Dzien. Urzęd. str. 528, poz. 217), Poznań 1920.
[2] Landesgesetzblatt Galizien z 1853 r. nr 152 s. 466 i n.
[3] W odniesieniu do Niemiec w ustawie o postępowaniu karnem jest jednak mowa o prawie do odmowy zeznań w związku z tajemnicą spowiedzi, z której sąd nie może zwolnić:
§52.
Mają również prawo odmówić zeznania:
Osoby, wymienione pod L. 2, 3 nie mogą odmówić zeznania, skoro je zwolniono od obowiązku dochowania tajemnicy.
W przypadku Austrii (Landesgesetzblatt Galizien z 1853 r. nr 152 s. 466 i n.):
§ 112.
Za świadków me mogi.t być słuchanemi pod nieważnością ich zeznań w obliczu prawa:
a) duchowni względem tego, co im powierzonem było albo na spowiedzi, albo oprócz tego pod pieczęcią zachowania tajemnicy urzędu duchownego;
b) urzędnicy rządowi, jeżeliby przez zeznania swoje wyjawili tajemnicę urzędową, do zachowania której są obowiązani, i od tego obowiązku nie są uwolnieni przez władzę, której w stosunku służbowym podlegają.
[4] Np. austriacka ustawa postępowania karnego: §. 158.
Jeżeli urzędnik, albo sługa rządowy lub gminy, członek stanu duchownego, nauczyciel publiczny, adwokat lub notaryusz, osadzonym będzie w więzieniu na czas śledztwa, albo nawet tylko tymczasowo, na dłużej jak 24 godzin przytrzymanym zostanie, wówczas należy o tem bezzwłocznie dać wiadomość bezpośredniemu przełożonemu uwięzionego. (…)
[5] Ustawa o postępowaniu karnem z dnia 23. maja 1873, tudzież ustawy: o tymczasowem zawieszeniu Sądow Przysięgłych, i o układaniu list Przysięgłych razem 2 ustawami i rozporządzeniami uzupełniającemi i objaśniającemi, tł. A. Bojarski, Kraków 1873.
[6] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917.
[7] Austriacka ustawa postępowania karnego: § 83. O zarządzeniu i ukończeniu postępowania karnego przeciw osobom stanu wojskowego i obrony krajowej, jako też przeciw osobom które zostają w służbie rządowej albo innej publicznej, a zatem też w urzędzie krajowym lub gminnym, lub w takiejże służbie, przeciw członkom zastępstwa gminnego lub też innego, powołanego do załatwiania spraw publicznych albo przeciw osobom, które posiadają tytuły publiczne, ordery lub oznaki honorowe swojskie albo obce, zawiadomić należy przełożoną ich Władzę, względnie Naczelnika ciała reprezentacyjnego, tudzież odnośne Urzędy dworskie albo Izby orderów.
[8] Ustawa o postępowaniu karnem…, dz. cyt., s. 55.
[9] Ustawa o postępowaniu karnem…, dz. cyt., s. 56.
[10] Austriacka ustawa postępowania karnego: §. 103. Spełnianie bezpłatne obowiązku świadka sądowego w czynnościach śledczych, jest powszechnym obowiązkiem obywatelskim. Obowiązek ten ciąży przedewszystkiem na mieszkańcach gminy, w której czynność śledcza ma być przedsięwziętą.
Uwolnieni są:
[11] Austriacka ustawa postępowania karnego: §. 151. Jako świadków nie wolno słuchać pod nieważnością:
[12] Np. Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 237. Spory o właściwość między Sądami jurysdykcji cywilnej a Sądami wojskowymi lub duchownymi rozstrzyga Sąd Najwyższy w Izbach połączonych.
Art. 1019. W sprawach, należących do właściwości Sądu karnego, osoby, należące do stanu duchownego, są sądzone zwykłym trybem postępowania karnego z zachowaniem co do duchowieństwa świeckiego i zakonnego pewnych przepisów specjalnych, wymienionych w artykułach poniższych.
Istniała również kategoria przestępstw związanych z pogwałceniem przepisów kościelnych, i postępowania w tych sprawach były prowadzone z udziałem władz duchownych.
art. 542. Po umorzeniu śledztwa, sprawa może być wznowiona jedynie za zezwoleniem Sądu Apelacyjnego i tylko w wypadkach następujących:
1) gdy, po umorzeniu śledztwa z powodu braku dowodów, zostaną ujawnione nowe dowody;
2) gdy sprawa, umorzona z powodu braku skargi oskarżyciela prywatnego, zostanie wszczęta trybem właściwym;
3) gdy po umorzeniu sprawy z powodu nierozstrzygnięta przez Sąd cywilny lub duchowny kwestji, warunkujących ściganie karne, kwestje te zostaną rozstrzygnięte w sposób, upoważniający do takiego ścigania.
[13] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 1017. Osoby, należące do duchowieństwa jednego z wyznań chrześcijańskich, zarówno za pogwałcenie obowiązków swego stanu, ustalonych przez przepisy kościoła i inne obowiązujące ustawy kanoniczne, jak i za te czyny bezprawne za które osoby te, z mocy ustaw, winny być pociągnięte do odpowiedzialności według uznania władz duchownych, — ulegają Sądowi duchownemu.
[14] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 347. Do ekshumacji Sędzia Śledczy nie przystępuje przed przybyciem lekarza. W celu ustalenia tożsamości wzywa się duchownego i inne osoby, które były na pogrzebie, a do ponownego badania powołuje się, o ile to jest możliwe, i lekarza, który dokonał pierwotnego badania.
[15] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 1021. Duchowni świeccy i zakonnicy mogą olec zaaresztowaniu tylko w razie oskarżenia o zbrodnie lub występki, pociągające za sobą dom poprawy, i tylko w wypadkach ścisłej konieczności.
Art. 1022. Duchownych świeckich i zakonników, oskarżonych o powyższe przestępstwa, trzyma się w miejscu pozbawienia wolności oddzielnie od innych więźniów.
[16] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 1023. Zarówno o zaaresztowaniu osoby duchownej, jak i o zastosowaniu do niej innych środków zapobieżenia uchyleniu się od śledztwa i sądu, niezwłocznie zawiadamia się jej najbliższą zwierzchność duchowną, w celu przedsięwzięcia należytych zarządzeń, żeby zapobiec przerwie w odprawianiu nabożeństw i wykonywaniu obrzędów kościoła.
[17] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 93. Nie mogą być badani w charakterze świadków:
1) pozbawieni rozumu i obłąkani;
2) duchowni — co do przyznania, uczynionego im na spowiedzi;
3) pełnomocnicy lub obrońcy oskarżonych — co do przyznania, uczynionego im przez ich mocodawców.
Art. 704. Nie mogą być świadkami:
1) pozbawieni rozumu i obłąkani;
2) duchowni co do przyznania, uczynionego przy spowiedzi;
3) adwokaci przysięgli i inne osoby, które pełniły obowiązki obrońców podsądnych,—-co do przyznania, uczynionego przez klijentów w toku ich sprawy.
[18] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 712. Od przysięgi są wolni:
1) duchowni i zakonnicy wszystkich wyznań chrześcijańskich;
2) osoby, należące do wyznań i sekt, nie uznających przysięgi; zamiast przysięgi składają przyrzeczenie zeznawania całej prawdy według sumienia
[19] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 1017. Osoby, należące do duchowieństwa jednego z wyznań chrześcijańskich, zarówno za pogwałcenie obowiązków swego stanu, ustalonych przez przepisy kościoła i inne obowiązujące ustawy kanoniczne, jak i za te czyny bezprawne za które osoby te, z mocy ustaw, winny być pociągnięte do odpowiedzialności według uznania władz duchownych, — ulegają Sądowi duchownemu.
Art. 1018. W sprawach, wskazanych w art. 1017, powództwa o wynagrodzenie za szkody i straty, spowodowane przez przestępstwo, rozpoznaje Sąd cywilny po skończeniu sprawy w Sądzie Duchownym.
Art. 1019. W sprawach, należących do właściwości Sądu karnego, osoby, należące do stanu duchownego, są sądzone zwykłym trybem postępowania karnego z zachowaniem co do duchowieństwa świeckiego i zakonnego pewnych przepisów specjalnych, wymienionych w artykułach poniższych.
Art. 1020. Przystępując do sprawy lub prowadzenia śledztwa wstępnego o przestępstwa osób, należących do duchowieństwa świeckiego lub zakonnego, ulegające właściwości Sądów karnych, Sędziowie Pokoju lub Sędziowie Śledczy zawiadamiają o tym najbliższą zwierzchność duchowną oskarżonego, która ma prawo komunikować w ciągu całego toku sprawy wszystkie wiadomości, mogące wypłynąć na jej wyjaśnienie.
[20] Departament Sprawiedliwości, Ustawa Postępowania Karnego tymczasowo obowiązująca w Królestwie Polskim, Warszawa 1917: art. 1028. Wyroki, pociągające za sobą pozbawienie lub ograniczenie praw stanu osób duchownych, komunikuje się w odpisie właściwej władzy duchownej z wymienieniem terminu, w ciągu którego winno być dostarczone zawiadomienie o pozbawieniu skazanego kapłaństwa.
Art. 1029. Wyroki, którymi duchownych świeckich lub zakonników skazano na pozbawienie wolności, nie połączone z pozbawieniem lub ograniczeniem praw, przesyła się do władzy duchownej w celu przedsięwzięcia przez nią właściwych zarządzeń.
[21] Dz. U. z 1932 r. nr 110 poz. 909.
[22] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych: § 34. O wszczęciu postępowania karnego przeciw katolickiemu duchownemu lub zakonnikowi należy zawiadomić:
Jeżeli ordynariuszem nie jest arcybiskup lub biskup diecezjalny albo osoba ich zastępująca, należy zawiadomienie przesłać właściwemu terytorialnie arcybiskupowi lub biskupowi z prośbą o skierowanie do właściwego ordynariusza.
§ 35. O wszczęciu i ukończeniu postępowania karnego przeciw duchownym i zakonnikom wyznań: prawosławnego, ewangelickich, staroobrzędowego, mahometańskiego (muzułmańskiego) i karaimskiego. na leży zawiadomić:
a) prawosławnego – prawosławnych biskupów diecezjalnych, którym duchowny lub zakonnik podlega;
b) ewangelickiego – właściwe konsystorze ewangelickie lub superintendentury, którym duchowny podlega;
c) staroobrzędowego – Naczelną Radę Staroobrzędowców w Wilnie;
d) mahometańskiego (muzułmańskiego) – Muftjat w Rzeczypospolitej Polskiej w Wilnie;
e) karaimskiego – Hachana karaimskiego w Wilnie.
§ 36. O wszczęciu i ukończeniu postępowania karnego przeciw duchownym i zakonnikom wyznań niewymienionych w §§ 34 i 35, tak uznanych jak i nieuznanych, należy zawiadomić tylko właściwy urząd wojewódzki (§ 34 ust. 1 pkt. 1).
[23] Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 1 grudnia 1932 r. - Regulamin wewnętrznego urzędowania sądów apelacyjnych, okręgowych i grodzkich w sprawach karnych: § 45. W sprawie karnej przeciw katolickiemu duchownemu lub zakonnikowi sąd prześle władzom lub osobom, wymienionym w § 31, uwierzytelniony odpis:
Nadto zawiadomić należy, w którem więzieniu aresztowany duchowny lub zakonnik pozostaje, oraz o zmianie więzienia.
§ 46. W sprawach, wymienionych w § 45, należy na żądanie właściwego wojewody udzielić mu do przejrzenia akt sprawy. prawomocnie ukończonej. Akt sprawy prawomocnie ukończonej należy również na żądanie właściwego ordynarjusza udzielić do przejrzenia jemu lub wyznaczonemu przezeń delegatowi, bądź w sądzie bądź w prokuraturze lub urzędzie wojewódzkim. Jeżeli siedziba ordynariusza nie znajduje się w siedzibie sądu. należy akta przesłać w tym celu do sądu, prokuratury lub urzędu wojewódzkiego, właściwego dla siedziby ordynarjusza.
§ 47. Przepis ustępu pierwszego § 46 stosuje się również w sprawach karnych przeciw duchownym i zakonnikom wyznań, wymienionych w § 35 i 36.
[24] Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks postępowania karnego, Dz. U. z 1969 r. nr 13 poz. 96 ze zm.
[25] Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks postępowania karnego, t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1375, 1855.
[26] A. Sakowicz, komentarz do art. 21 k.p.k. [w:] A. Sakowicz (red.), Kodeks postępowania karnego. Komentarz, wyd. 10, Warszawa 2023, SIP Legalis, uwaga 5.
[27] J. Skorupka, komentarz do art. 261 k.p.k. [w:] Kodeks postępowania karnego. Komentarz, J. Skorupka (red.), wyd. 5, Warszawa 2021, SIP Legalis, uwaga 3 i 5.
[28] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze zm.