Odszkodowanie za niesłuszne skazanie – propozycje zmian

Wprowadzenie

Tematyka odszkodowania za niesłuszne skazanie, chociaż z rzadka interesująca dla opinii publicznej jako postępowania będącego efektem wcześniejszego wydania wyroku w postępowaniu głównym, stanowi istotną kwestię z punktu widzenia osób pokrzywdzonych przez wymiar sprawiedliwości. Jak wskazuje S. Stachowiak, zagadnienie to ma istotną rolę społeczną^[1] – tym bardziej, że jest ono regulowane także aktami prawa międzynarodowego^[2]. Celem niniejszego opracowania jest identyfikacja aspektów, w których procedura karna nie działa w sposób satysfakcjonujący, a także zaproponowanie stosownych zmian.

1.     Postulat usunięcia wątpliwości interpretacyjnych poprzez nowelizację art. 558 k.p.k.^[3]

Art. 558 k.p.k. stanowi, iż „w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się tylko w kwestiach nieuregulowanych w niniejszym kodeksie”. Powyższa klauzula pozwala na zachowanie względnej stałości tekstu rozdziału 58 – istnieje możliwość stosowania nowych norm postępowania bez konieczności uchwalania kolejnych nowelizacji tekstu k.p.k. W zakresie, w jakim wyżej przytoczony przepis uelastycznia zasady procedowania w odniesieniu do roszczeń z rozdziału 58, należy ocenić go pozytywnie. Jednakże rozważyć należy, czy nie zachodzi potrzeba jego nowelizacji w sposób umożliwiający również odpowiednie stosowanie przepisów kodeksu cywilnego^[4]. Takie stanowisko wyraził Rzecznik Praw Obywatelskich w wystąpieniu do Ministra Sprawiedliwości z dnia 5 kwietnia 2017 r. w sprawie odszkodowań za szkody spowodowane pozbawieniem wolności^[5]. Wskazano niektóre okoliczności, skutkujące przez brak jasnego odwołania do przepisów prawa cywilnego powstaniem wątpliwości prawnych, w szczególności w kwestii dotyczącej odsetek od należności głównej, w postaci zasądzonego roszczenia (praktyka orzecznicza uznaje „za relewantną pod kątem rozpoczęcia biegu odsetek chwilę uprawomocnienia się orzeczenia przyznającego odszkodowanie. Biorąc bowiem pod uwagę deklaratoryjny charakter rozstrzygnięcia sądu przyznającego odszkodowanie, powyższe rozwiązanie zdaje się nie znajdować podstaw w obowiązującym prawie”^[6]).

Regulacje kodeksu postępowania karnego pozbawione są przepisów normujących kwestię wymagalności roszczeń. Jak wskazano w odniesieniu do odpowiedzialności deliktowej, z którą ma się do czynienia w przypadku odszkodowań i zadośćuczynień za niesłuszne skazania, zasadniczo roszczenie jest wymagalne od momentu doręczenia odpisu pozwu, chyba że dłużnik został wcześniej wezwany do spełnienia świadczenia. W związku z tym, iż w postępowaniu odszkodowawczym prokurator nie reprezentuje Skarbu Państwa, lecz interes społeczny, nie jest możliwe zawarcie ze Skarbem Państwa ugody czy też nie jest możliwe uznanie roszczenia przez Skarb Państwa. Nie jest także możliwe wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia. W związku z tym należy uznać, iż roszczenie na mocy art. 481 §1 k.c. staje się wymagalne z chwilą skierowania wniosku do właściwego sądu^[7].

W związku z wyżej wskazaną kwestią należy zaznaczyć, iż pomimo wcześniejszej wypowiedzi Sądu Najwyższego co do zastosowania przepisów prawa cywilnego odnośnie roszczeń z rozdziału 58 k.p.k., wciąż można napotkać rozstrzygnięcia, w których składy orzekające uznają konstytutywny charakter orzeczenia uwzględniającego roszczenie, co skutkuje naliczaniem odsetek od momentu uprawomocnienia się przedmiotowego orzeczenia^[8]. Powyższe oznacza, iż rozdział 58 k.p.k. nie zawiera w swojej treści niezbędnych do rozstrzygania spraw odszkodowawczych norm prawa materialnego oraz procesowego^[9].

2.     Postulat zmian w zakresie podmiotu reprezentującego Skarb Państwa

W aktualnym stanie prawnym, podmiotem uprawnionym do wystąpienia z roszczeniem zwrotnym jest, obok prokuratora, Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej. Jest ona podmiotem wyspecjalizowanym, stojącym na straży praw i interesów Rzeczypospolitej Polskiej, w tym praw i interesów Skarbu Państwa, oraz mienia państwowego nienależącego do Skarbu Państwa. Zgodnie z tekstem ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, do jej zadań należy zaliczyć zastępstwo Skarbu Państwa przed sądami powszechnymi i polubownymi^[10]. Trzeba jednak zwrócić uwagę na fakt, iż wyłączne zastępstwo przysługuje jej jedynie w przypadku postępowania przed Sądem Najwyższym. Biorąc powyższe pod uwagę, aktualne stają się rozważania, czy Prokuratoria Generalna Rzeczypospolitej Polskiej nie powinna być wyposażona w jasno określoną kompetencję do niezależnego od prokuratora występowania z roszczeniem zwrotnym. Za takim rozwiązaniem przemawia również fakt, iż podmiot ten nie był wcześniej zaangażowany w postępowanie dotyczące odszkodowania i zadośćuczynienia za niesłuszne skazanie. W przypadku stanów faktycznych, gdy dochodzi do badania możliwości wystąpienia z roszczeniem zwrotnym wobec prokuratora, pożądane byłoby przeprowadzenie tego badania przez podmiot, jakim jest Prokuratoria.

Za zmianą podmiotu reprezentującego Skarb Państwa przemawia również inny czynnik, mianowicie racjonalna gospodarka zasobami ludzkimi. Dotychczasowa praktyka pokazała, iż w sprawach dotyczących roszczenia zwrotnego na przestrzeni lat niewiele postępowań zakończyło się wystąpieniem z powództwem. Jednakże niewątpliwie samo zbadanie, czy nie zachodzą okoliczności dające podstawę do wystąpienia z roszczeniem regresowym, wymagało niejednokrotnie większego nakładu czasu celem zapoznania się z aktami sprawy, w wyniku której doszło do niesłusznego skazania. Nakład czasu oznacza również nakład środków z tytułu wynagrodzenia za pracę. Tenże nakład pracy mógłby zostać przeniesiony na Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej – jako organ wyspecjalizowany mógłby z większą efektywnością dochodzić w postępowaniu przedmiotowych roszczeń, zaś prokuratorzy, potencjalnie pracujący nad sprawami z art. 557 k.p.k., mogliby skupić się na pozostałych zadaniach. Art. 2 ustawy z dnia 28 stycznia 2016 r. Prawo o prokuraturze stanowi, iż „prokuratura wykonuje zadania w zakresie ścigania przestępstw oraz stoi na straży praworządności”^[11]. Z kolejności zadań w nim wskazanych należy zatem wnioskować, iż zadanie polegające na ściganiu przestępstw jest uważane przez prawodawcę za godne większej uwagi. Podobnego zdania jest A. Dziergawka, która wskazuje na zmianę w zakresie konstrukcji określenia zadań prokuratury względem poprzedniego stanu prawnego^[12].

3.     Postulat nowelizacji regulacji odnoszącej się do roszczenia zwrotnego

Zauważyć należy, iż w latach sprawozdawczych 2016, 2017 oraz 2018 w jednostkach organizacyjnych prokuratury nie prowadzono statystyk^[13] odnoszących się do postępowań w przedmiocie roszczenia z art. 557 § 1 k.p.k. Nie istnieje w związku z tym możliwość weryfikacji tego, jak w ostatnich latach kształtowały się realia skuteczności regulacji dot. roszczenia regresowego. Ostatnie dane statystyczne odnoszące się do powyższego zagadnienia pochodzą ze Sprawozdania Prokuratora Generalnego z rocznej działalności prokuratury w 2015 roku^[14]. Wskazano wówczas, iż „zainicjowano 274 postępowania w przedmiocie ustalenia podstaw tejże odpowiedzialności. W 264 sprawach prokuratorzy w 2015 r. wydali postanowienia odmawiające wystąpienia z roszczeniem regresowym, wobec braku możliwości wykazania przesłanki bezprawności. W 43 sprawach postępowanie na dzień 31 grudnia 2015 r. pozostawało w toku z uwagi na konieczność dokonania dalszych ustaleń (również obejmuje to sprawy z poprzedniego okresu sprawozdawczego). Prokuratorzy nie znaleźli przesłanek do wniesienia powództw z tego zakresu. Jedno wniesione powództwo regresowe zostało przez Sąd rozpoznane i uwzględnione, wskutek czego zasądzono kwotę 6 059,50 zł. Ponadto w jednej sprawie roszczenie w kwocie 1 000 zł zostało dobrowolnie zaspokojone”^[15]. Jak zatem można wnioskować wyłącznie na podstawie udostępnionych informacji, istnienie podstawy prawnej umożliwiającej pociągnięcie do odpowiedzialności cywilnej osoby winnej niesłusznego skazania nie przesądza o tym, że do takiego pociągnięcia faktycznie dojdzie.

Uznać można, iż analiza dotychczasowej praktyki funkcjonowania roszczenia zwrotnego sugeruje konieczność nowelizacji brzmienia art. 557 k.p.k. Takie stanowisko wyraził np. Rzecznik Praw Obywatelskich^[16]. Z drugiej strony powinno się mieć na względzie dobro wymiaru sprawiedliwości – podnosi się konieczność zapewnienia warunków niezbędnych do nieskrępowanej pracy prokuratorów, a także zabezpieczenia odpowiedniej autonomii orzeczniczej sędziów, która to jest istotną częścią niezawisłości sędziowskiej^[17].

Udzielenie odpowiedzi na pytanie, jak daleko powinna sięgać ewentualna nowelizacja art. 557 k.p.k., jest niezwykle trudne. Dochodzi do konfliktu dwóch wartości – interesów majątkowych Skarbu Państwa, a także niezawisłości sędziowskiej oraz niezależności prokuratury. Wydaje się, iż wobec wskazanej wcześniej liczby postępowań, ustawę należy znowelizować w sposób ułatwiający wystąpienie z roszczeniem. Jednakże skutki nowelizacji należałoby złagodzić np. w sposób ograniczający wysokość dochodzonego roszczenia – mogłoby to zachęcić pozywanych do koncyliacyjnego zakończenia sporu, bez konieczności wchodzenia na drogę postępowania sądowego.

4.     Postulat zmiany procedury właściwej w sprawach o odszkodowanie

Zgodnie z polskimi zobowiązaniami międzynarodowymi niewątpliwe jest, iż niesłusznie skazanemu przysługuje prawo do odszkodowania. Należy przypomnieć, iż traktaty nie określają jednak powszechnie obowiązującego modelu postępowania – oznacza to, iż odszkodowanie może być przyznawane w trybie postępowania karnego, cywilnego czy też administracyjnego, a państwa-strony umów międzynarodowych zachowują w tym zakresie szeroką swobodę. Wobec powyższego trzeba stwierdzić, iż zobowiązania międzynarodowe nie stoją na przeszkodzie zmiany procedury właściwej dla rozpoznawania spraw o odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie.

Zwrócić należy uwagę na to, iż zgodnie z prawem polskim odszkodowanie i zadośćuczynienie za niesłuszne skazanie należą do roszczeń cywilnoprawnych, które są dochodzone w ramach procedury karnej, posiłkowo korzystającej w tym zakresie z odpowiednio stosowanych przepisów procedury cywilnej. Wydaje się, że właśnie procedura cywilna byłaby w polskich realiach najbliższa aktualnemu sposobowi procedowania, a jednocześnie byłaby dla niego interesującą alternatywą.

Zauważyć trzeba, iż w odniesieniu do roszczeń odszkodowawczych powstałych w wyniku niektórych zdarzeń mających znaczenie w postępowaniu karnym, występuje pewien dualizm ich dochodzenia. Z jednej strony odszkodowanie i zadośćuczynienie na gruncie rozdziału 58 k.p.k. przysługuje za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie. Z drugiej strony podobne roszczenia z tytułu niesłusznego postawienia zarzutów, wniesienia aktu oskarżenia, orzeczenia środka karnego, środka probacyjnego czy środka przymusu (o którym mowa w dziale VI k.p.k.), są dochodzone aktualnie w ramach postępowania cywilnego. Szczególnie godny uwagi jest fakt, iż w tejże procedurze można domagać się kompensacji z tytułu zastosowania środka karnego. Niejednokrotnie zastosowanie środka karnego staje się dla skazanego bardziej dolegliwe niż wymierzenie mu kary z zawieszeniem jej wykonania na okres próby. Jak zauważył Sąd Okręgowy w Gdańsku, istotna jest także ta okoliczność, iż w wyniku wszczęcia postępowania przygotowawczego, a następnie sądowego, mogło zostać naruszone dobre imię podejrzanego^[18]. Może mieć to szczególne znaczenie w przypadku, gdy oskarżony prowadzi działalność gospodarczą^[19] – wówczas dobre imię, renoma, reputacja mają znaczenie dla utrzymywania zainteresowania oferowanymi usługami, kontaktów z kontrahentami itd. Wydaje się, iż rozpoznając sprawy o roszczenia kompensacyjne sąd cywilny mógłby korzystać z bogatszego doświadczenia w tym względzie, co stanowi dodatkowy argument na rzecz zmiany procedury.

Ujednolicenie procedury miałoby także inny, można przypuszczać pozytywny skutek – mogłoby dojść do zmian legislacyjnych również w zakresie terminu przedawnienia roszczeń, który aktualnie pozostaje zróżnicowany. Mimo, iż w świetle stanowiska Trybunału Konstytucyjnego uregulowanie go nie pozostawia wątpliwości co do zgodności z Konstytucją, należy jednak rozważyć aksjologiczne podstawy zróżnicowania.

5.     Postulat wydłużenia terminu przedawnienia roszczenia o odszkodowanie

Jak wskazano wcześniej, w aktualnym stanie prawnym obowiązuje roczny termin przedawnienia roszczeń wymienionych w rozdziale 58 k.p.k. Rozważyć należy, czy nie zachodzi potrzeba jego wydłużenia.

Autorzy raportu opracowanego na potrzeby Instytutu Wymiaru Sprawiedliwości wskazują, iż w ich opinii zachodzą uzasadnione wątpliwości co do konstytucyjności przepisu traktującego o terminie przedawnienia, tj. art. 555 k.p.k. Powołując się na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 marca 2011 r.^[20] wskazują, iż pod pewnymi warunkami można dokonać rozróżnienia w sytuacji prawnej na niekorzyść osób dochodzących roszczeń, o których mowa w rozdziale 58 k.p.k. Są to następujące kryteria:

• „kryterium różnicowania pozostaje w racjonalnym związku z celem i treścią danej regulacji;

• waga interesu, któremu różnicowanie ma służyć, pozostaje w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku wprowadzonego różnicowania;

• kryterium różnicowania pozostaje w związku z innymi wartościami, zasadami
czy normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych”^[21].

Niezależnie od przytoczonych wyżej argumentów należy mieć na uwadze, iż w kwestii zgodności jednorocznego terminu przedawnienia wypowiedział się już wcześniej Trybunał Konstytucyjny. W wyroku z dnia 11 października 2012 roku stwierdził on, iż art. 555 k.p.k. w zakresie, w jakim wprowadza roczny okres przedawnienia dochodzenia odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania, jest zgodny z art. 41 ust. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej^[22]. Co za tym idzie nie można aktualnie kwestionować zgodności jednorocznego okresu przedawnienia z wyżej wskazanym artykułem Konstytucji ze względu na fakt, iż w odniesieniu do powyższego artykułu sprawa korzysta z powagi rzeczy osądzonej, a ponadto co ważniejsze art. 190 ust. 1 Konstytucji stanowi, iż Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. W obecnej sytuacji teoretyczna możliwość podważenia konstytucyjności art. 555 k.p.k. musiałaby się opierać na innej podstawie niż uprzednio podnoszona.

6.     Postulat rozszerzenia osób uprawnionych do odszkodowania innych niż niesłusznie skazany

Nie ulega wątpliwości, iż z aksjologicznego punktu widzenia skazany jako poszkodowany w sposób bezpośredni zapadłym niesłusznym orzeczeniem, w wyniku którego wykonano wobec niego karę, ma prawo do ubiegania się o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Również pozostaje bezsporne, że odbywanie przez niego tejże kary mogło rzutować na sytuację materialną innych osób. Powstaje wobec tego zagadnienie polegające na rozstrzygnięciu, jak daleki krąg osób mógł doznać uszczerbku, a także co za tym idzie komu poza niesłusznie skazanym należałoby przyznać prawo do odszkodowania.

Aktualnie krąg uprawnionych do odszkodowania na podstawie k.p.k. jest stosunkowo wąski. Należy przypomnieć, iż w obecnym stanie prawnym może się go domagać (po śmierci uprawnionego) ten, kto wskutek wykonania kary wobec niesłusznie skazanego utracił:

• należne mu od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie,

• stale dostarczane mu przez zmarłego utrzymanie, jeżeli względy słuszności przemawiają za przyznaniem odszkodowania.

Oznacza to, iż ustawodawca mimo pozostawienia na pozór szerokiego katalogu osób, które mogą zostać uznane za uprawnione do odszkodowania, uzależnia w każdym wypadku przysługiwanie roszczenia od okoliczności polegającej na faktycznym dostarczaniu potencjalnemu uprawnionemu przez zmarłego utrzymania, czy też o należności tegoż utrzymania z mocy ustawy. Nie wynika z treści przepisu, aby w przypadku, gdy nie powstał obowiązek alimentacyjny, roszczenie o takie odszkodowanie przysługiwało przykładowo małżonkowi. Możliwa jest zatem sytuacja, w której takie brzmienie ustawy spowoduje, iż owa osoba prowadząca przed śmiercią zmarłego wspólne z nim gospodarstwo domowe znajdzie się w znacznie gorszej sytuacji materialnej niż w przypadku, gdyby do niesłusznego skazania nie doszło.

Mogłoby dojść do równie interesującego ułożenia sytuacji, jeżeli wyżej wskazany małżonek posiadałby potomstwo będące owocem małżeństwa z niesłusznie skazanym. Wówczas małżonek mógłby wystąpić jako przedstawiciel ustawowy dzieci z roszczeniem o odszkodowanie. Dzieci nie występowałyby w postępowaniu jako spadkobiercy, lecz jako osoby, które wskutek wykonania kary wobec niesłusznie skazanego utraciły należne im od uprawnionego z mocy ustawy utrzymanie.

Powyższa sytuacja byłaby bardziej skomplikowana w przypadku, gdyby w świetle prawa nie doszło do zawarcia małżeństwa, a zmarły będący mężczyzną nie figurował w aktach stanu cywilnego jako rodzic dziecka. Wówczas należałoby przeprowadzić stosowne postępowanie zgodnie z normami prawa rodzinnego, mając ciągle na uwadze jednoroczny termin przedawnienia. Być może pewnym rozwiązaniem byłoby wprowadzenie przepisu skutkującego zawieszeniem z mocy prawa biegu terminu przedawnienia od chwili wystąpienia ze stosownym wnioskiem w postępowaniu rodzinnym, aż do jego prawomocnego zakończenia.

7.     Postulat utworzenia organu badającego przypadki niesłusznego skazania

Dostępne dane statystyczne pozwalają na przeanalizowanie liczby postępowań w sprawach niesłusznego skazania zakończonych zasądzeniem odszkodowania i zadośćuczynienia od Skarbu Państwa. Oznacza to, iż nie da się bezspornie stwierdzić, do ilu przypadków niesłusznego skazania de facto doszło. Wynika to z faktu, iż roszczenie o odszkodowanie i zadośćuczynienie z art. 552 k.p.k. może ulec przedawnieniu, co implikuje skutek w postaci niemożności zasądzenia roszczenia po upływie wskazanego w ustawie terminu nawet w przypadku, gdy do niesłusznego skazania faktycznie w danym przypadku doszło. Wskazać też trzeba, iż powyższego zagadnienia prawdopodobnie nie można rozwiązać na gruncie prawnym – aby dany przypadek niesłusznego skazania mógł korzystać z powagi rzeczy osądzonej, musiałby on zostać stwierdzony przez sąd. Orzeczenia zapadłe w toku obecnie uregulowanego postępowania nie mogą, przyznając rację twierdzeniom wnioskodawcy, jednocześnie odmawiać mu prawa do odszkodowania czy zadośćuczynienia. W związku z powyższym, aby istniała możliwość wydania orzeczenia nieskutkującego nabyciem prawa do odszkodowania i zadośćuczynienia, należałoby dokonać zmiany w procedurze odszkodowawczej polegającej na odejściu od dochodzenia należnego roszczenia w trybie postępowania karnego.

Wydaje się jednak możliwe, by na podstawie badań orzeczeń, które mogłyby stanowić potencjalną podstawę do dochodzenia roszczenia odszkodowawczego, gromadzić dane statystyczne na potrzeby legislacji oraz wymiaru sprawiedliwości. Rozważyć można powołanie wyspecjalizowanego podmiotu, którego zadaniami byłyby:

• monitorowanie liczby przypadków niesłusznego skazania,

• badanie ich przyczyn,

• formułowanie zaleceń oraz prowadzenie działalności mającej na celu promowanie dobrych praktyk prowadzenia postępowania.

Ciało kolegialne, którego zadaniem jest także badanie przyczyn przypadków niesłusznego skazania, utworzono w Stanach Zjednoczonych w stanie Pensylwania^[23] oraz Connecticut. W drugim przypadku mowa o Connecticut Advisory Commission on Wrongful Convictions^[24]. Do jej zadań należy w szczególności:

• identyfikacja i badanie najczęstszych przyczyn przypadków niesłusznego skazania, na poziomie stanowym oraz krajowym,

• kształcenie społeczeństwa w zakresie przyczyn przypadków niesłusznego skazania,

• tworzenie forum otwartego i produktywnego dialogu między członkami komisji w odniesieniu do przyczyn przypadków niesłusznego skazania,

• identyfikacja aktualnie obowiązujących norm przyczyniających się do powstawania przypadków niesłusznego skazania,

• rekomendacja najlepszych praktyk w formie zmian proceduralnych, administracyjnych czy też ustawowych, a także w postaci edukacji oraz przeprowadzania niezbędnych szkoleń,

• badanie innych zagadnień, jakie komisja uzna za związane z tematyką przypadków niesłusznego skazania,

• rozważenie, w stosunku do każdej poszczególnej zalecanej praktyki, potencjalnych planów wdrożenia, kosztów z tym powiązanych, a nadto także wpływu na skazania osób rzeczywiście winnych,

• sporządzanie i przedstawianie raportów zawierających stosowne rekomendacje odnoszące się do ujawnionych przypadków niesłusznego skazania, w tym rekomendacje odnośnie planów wdrożenia, kosztów z tym powiązanych, a nadto także potencjalnego wpływu na skazania osób rzeczywiście winnych,

• zgodnie z uznaniem Komisji przeprowadzenie postępowania mającego na celu określenie przyczyny czy też przyczyn indywidualnych przypadków niesłusznego skazania na poziomie stanowym,

• zgodnie z uznaniem Komisji przegląd innych przypadków, którego dokonanie wspomogłoby Komisję w rozumieniu przyczyn powstawania przypadków niesłusznego skazania^[25].

Tworzenie, choćby przejściowe, ciał zajmujących się tematyką przypadków niesłusznego skazania, stało się udziałem wielu stanów. Zgodnie z danymi The Innocence Project rzeczone podmioty zostały utworzone również w takich miejscach jak: Kalifornia, Floryda, Illinois, Luizjana, Oklahoma, Nowy Jork, Karolina Północna, Texas, Wisconsin^[26].

Jak zauważa P. Cioch, w krajach anglosaskich powstaje wiele opracowań dotyczących przyczyn niesłusznych skazań^[27]. Postulat tworzenia wyżej wskazanych instytucji, względnie w inny sposób promowania stosownych badań, wydaje się być wysoce pożądany.

Zakończenie

Wyżej przytoczone argumenty jednoznacznie wskazują, że polskiej procedurze karnej, w zakresie postępowania w sprawach o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, daleko jest wciąż do ideału. Wydaje się także, że o ile organ badający przypadki niesłusznego skazania nie byłby bezpośrednio związany z bieżącymi sprawami sądowymi, to jednak jako wyspecjalizowana instytucja analityczna mógłby prowadzić ciągły monitoring i formułować dalsze rekomendacje tak zmian w prawie, jak i wskazówek praktycznych.